Lummen is maar liefst vier kastelen rijk, alle vier gelegen in een oase van groen. De kastelen zelf zijn niet te bezoeken. Tijdens speciale evenementen staan de kasteelparken wel (gedeeltelijk) open voor het publiek.
Kasteel de Burg
Het kasteeldomein ligt ten zuiden van de dorpskern in de groene vallei van de Mangelbeek.
De Burg, die aanvankelijk echt een waterburcht met militaire functie was, is het oudste van de vier kastelen van Lummen. Het komt al voor in een akte uit 1203, waarbij de toenmalige graaf van Loon het goed overdroeg aan de prinsbisschop van Luik. Van 1350 tot 1820 was de Burg onafgebroken in het bezit van de graven van der Marck, met als roemrijkste Lummense telgen Willem I met de Baard, bijgenaamd het 'Everzwijn van de Ardennen' en diens achterkleinzoon Willem II van der Marck. Deze laatste veroverde in 1572 als watergeus het Nederlandse stadje Brielle op de Spaanse bezetter en belandde zo in de geschiedenisboeken met als bijnaam ‘Lumey’, zij het niet geheel in gunstige zin. Hij zal uiteindelijk geen natuurlijke dood sterven; waarschijnlijk werd hij vergiftigd.
In 1485 wordt de Burg geplunderd en gebrandschat maar niet lang daarna weer opgebouwd. Het huidige gebouw dateert grotendeels uit die tijd, maar heeft sindsdien nog verbouwingen ondergaan. In de eerste helft van de 18de eeuw werd de waterburcht omgevormd tot residentieel kasteel in overwegende renaissancestijl met een Franse rozentuin aan de voorzijde op de gedempte slotgracht ter hoogte van een torenvormig poortgebouw. De originele mottemuren met steunberen bleven onaangeroerd. Momenteel heeft het kasteel een neoclassicistisch uiterlijk. Errond bevindt zich een park in landschappelijke stijl met bochtige wandelwegen en monumentale parkbomen.
In 1837 werd het kasteeldomein gekocht door jeneverstoker Palmers. Door het huwelijk van zijn dochter Catherine met Henri Gerard Briers kwam de Burg in handen van deze familie. De meest illustere Briers was Henry Briers de Lumey (toevoeging) verkreeg hij krachtens een KB uit 1930). Hij was advocaat, provincieraadslid en jarenlang burgemeester van Lummen. Tevens was hij een verdienstelijk (Franstalig) heimatschrijver die schreef onder het pseudoniem ‘Georges Virrès’. Als zodanig was hij lid van de Académie royale de langue et de littérature française de Belgique. Men zegt dat Henry Briers de Lumey met zijn pen kon wat Charles Wellens met zijn penseel deed. Hij was bevriend met tal van Belgische en buitenlandse schrijvers en filosofen, die hij geregeld uitnodigde op het kasteel. Zo waren Ernest Claes, Felix Timmermans en Rodenbach vriend aan huis.
De eigenaars van de Burg waren lange tijd eveneens eigenaar van de watermolens op de Demer (Grote Molen) en de Mangelbeek (Kleen Meulen) in Lummen.
Het kasteeldomein, dat gelegen is langs de Erfgoedfietsroute en het wandelwegennetwerk van Lummen in de Burgemeester Briersstraat, is privé-eigendom en niet toegankelijk voor het publiek. In de winter is het gebouw gedeeltelijk zichtbaar vanop straat. Het kasteel wordt momenteel bewoond door de kleinzoon van Henry Briers de Lumey.
Kasteel het Hamel
Landgoed het Hamel (24 ha) sluit ten zuidwesten aan bij de dorpskern van Lummen en ligt op de flank van de Willekensberg, ten noorden van de Mangelbeek. Het is een eeuwenoude site. Het Hamelsgoet wordt voor het eerst expliciet vermeld in een akte van 1515. Tot laat in de 18de eeuw blijft het in het bezit van notabelen waaronder rentmeesters, notarissen, pastoors en schepenen.
In 1789 wordt het goed verworven door het echtpaar Van Henis-Briers. Hun dochter huwt met Henri de Zerezo uit Diest. Adèle de Zerezo, hun enige erfgenaam, zal senator Eugène van Willigen uit Schulen huwen. Deze laat eind 19de eeuw een imposant classicistisch kasteel bouwen en errond een park in Engelse landschappelijke stijl aanleggen. Nakomeling Henri van Willigen laat het kasteel nog aanpassen waardoor het de allure kreeg van een eclectisch kasteel. Hij liet de oude manoir, een landhuis met U-vormige hoeve erachter, ook ombouwen tot koetshuis met stallingen en dienstverblijven.
Het park, dat intact behouden is, bestaat uit een centraal golvend grasveld met bochtige wandelpaden, monumentale solitaire bomen, boomgroepen en heestermassieven die samen zichtassen vormen tot in een brede boomgordel. Het behelst ook een heuse ijskelder met een rustiek paviljoentje erop, een niervormige vijver met eiland en fontein en een bijzondere collectie merkwaardige bomen, waaronder een zeldzame sassafras.
In de twintigste eeuw komt het Hamel in het bezit van de adellijke familie de Moffarts. In 1947 liet baron André de Moffarts het kasteel, dat zwaar beschadigd werd tijdens WO II, afbreken. In de jaren daaropvolgend wordt het huidige zgn. kasteel – in feite een landhuis – gebouwd op de grondvesten van de verbouwde oude manoir.
Baron André de Moffarts overleed in 2004. Hij was de laatste echte bewoner van het Hamel. Tegenwoordig wordt het kasteeldomein met park en bijbehorende eigendommen beheerd door Stichting Museum Moffarts – Museum of Arts, afgekort als Stichting de Moffarts. Doel van deze stichting is het kasteel te laten uitgroeien tot een cultureel centrum van Europees niveau, dat zich toelegt op kunst en geschiedenis.
Het Hamel, dat sinds 2009 beschermd is maar slechts beperkt toegankelijk voor het publiek, is officieel gelegen in de Burggrachtstraat. De hoofdingang bevindt zich echter aan de Schulensebaan. Het domein ligt op het Limburgse fietsroutenetwerk en de Lummense wandelroutes en Erfgoedfietsroute.
Adres: Burggrachtstraat 20-21
Kasteel Lagendal/ Sint Paul
Het kasteel Lagendal ligt in het ‘laag dal’ van de Demervallei in het Lummens gehucht Thiewinkel. Het is beter bekend als ‘Kasteel Sint-Paul’: dat was de naam van het toprestaurant dat er tot 2005 gevestigd was onder leiding van sterrenchef Tony Robyns. Hier werden 36 jaar lang maaltijden geserveerd en feesten georganiseerd in een exclusief kader. Ooit vond er zelfs een NAVO-top plaats. Het kasteel was toen een versterkte burcht, waarrond voortdurend helikopters cirkelden.
Het kasteel is in feite een statig buitenhuis in neoclassicistische stijl dat dateert uit het einde van de 18de eeuw. Het werd als jachtpaviljoen opgetrokken, vermoedelijk door de rijke Hasseltse jeneverstoker en tabakskweker Joseph Jacobs, wiens initialen in smeedijzer zijn vervlochten in de balkonleuning boven de voordeur van het gebouw. Het kasteel is in een latere periode lange tijd het buitenverblijf geweest van de bekende jeneverstokers Stellingwerff uit Hasselt. Destijds woonden de eigenaars ‘upstairs’ en het personeel ‘downstairs’ in een halfverheven kelderverdieping. Voordien was het landgoed vermoedelijk kerkelijk goed.
Het kasteel ligt aan het einde van een dubbele eikendreef met achteraan een neerhof met symmetrisch twee dienstvleugels. Het kijkt uit op een park dat deels is aangelegd in formele tuinstijl met een ronde vijver met fontein en strak geschoren hagen en deels in landschapsstijl met natuurlijk aandoende dreven, glooiingen en boomgroepen. In de twee bijgebouwen, deels nog in vakwerkbouw, is ook een hang naar classicisme merkbaar. Sommige vensters zijn enkel illusionistische schilderingen. Het erf tussen de bijgebouwen kreeg een tuinaanleg met gesnoeide buxus en bloemen, in 1989 ontworpen door Viviane Paelinck, nadien herzien door Dina Deferme en de bewoners. Op het leien dak van het kasteel staat een vierkant torentje met uurwerk.
Het park was voorzien van een nagenoeg vierkante omgrachting en omwalling over een totale lengte van 1 km. De gracht is grotendeels intact gebleven en is nog deels gevuld met water. Ten zuidoosten bij de gracht ligt een voormalig bakhuis.
In 2005 verkocht de familie de Chaumenton, die toen eigenaar was, het kasteel aan de familie Verbeeck uit Tessenderlo. Deze paste het kasteel aan hun noden aan met behoud van alles wat historisch is, richtte het herin in minimalistische stijl, restaureerde het park en werkte nadien aan de renovatie van de bijgebouwen.
Het kasteel met omliggend park is beschermd sinds 2009. Het is privé-eigendom en niet toegankelijk voor het publiek.
Kasteel Lagendal is gelegen in de Lagendalstraat. Het bevindt zich op het Limburgse fietsroutenetwerk en langs het wandelroutenetwerk en de Erfgoedfietsroute van de gemeente Lummen.
Kasteel van Loye
Het uitgestrekt kasteeldomein ‘Loye’ ligt ten zuiden van de dorpskern van Lummen op de rechteroever van de Demer. Een 500-meterlange dreef van monumentale zomereiken en rododendrons leidt naar een waterkasteel met een sterk heterogeen uitzicht door verbouwingen in de 16de tot de 19de eeuw.
Het kasteel wordt al vernoemd in een document van 1429. De eerst bekende eigenaar was de familie de Horion. De meest illustere was Jan-Lodewijk van Elderen, prinsbisschop van Luik van 1688 tot 1694. Momenteel wordt het kasteel bewoond door ridder de Fabribeckers de Cortils et Grâce en zijn gezin. De vader van de huidige eigenaar was burgemeester van Lummen van 1946 tot 1970, 30 jaar voorzitter van de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia en als legerofficier Grootofficier in de Orde van het Heilig Graf van Jeruzalem.
Het kasteel is gegroeid rond een reeds lang verdwenen donjon. Vandaag de dag heeft het een nagenoeg U-vormige aanleg rondom een voorts ommuurde rechthoekige binnenplaats met centrale waterput. Als bouwstijlen zijn Maaslandse renaissance (1649) en classicisme (1784) duidelijk herkenbaar. De huiskapel aan de achtergevel is dan weer gotisch. Aan de voorzijde geeft een opmerkelijke stenen brug, overgaand in een houten ophaalbrug over de gracht, toegang tot het poortgebouw van het kasteel.
Naast het kasteel liggen een langgerekte kasteelhoeve met een jaarsteen uit 1740 en diverse dienstgebouwen. Tot het domein horen ook een voormalige lusttuin, loofbossen, vijvers, wei-, hooi- en bouwlanden. Volledig afgeschermd van de buitenwereld – het kasteeldomein is privé-eigendom en niet toegankelijk voor het publiek – vormen de bossen en vijvers een waardevol natuurgebied met tal van zeldzame wilde planten en zwammen.
Bij een driehoekige vijver ten noordoosten van het kasteel, bevindt zich een Mariakapel, ‘Sterkapel’ genaamd uit 1828. Deze mag in de maand mei individueel bezocht worden of, in groep, maar dan enkel als deelnemer aan novenen of openluchtmissen.
Het domein bevindt zich in de Loyestraat, langs het Limburgse fietsroutenetwerk en de Lummense 50 Tinten Groen- en Erfgoedfietslussen. Het kasteel zelf is niet zichtbaar vanop de openbare weg. Vanop de weg over het domein naar de Sterkapel kan je het kasteel wel goed zien.
